70 ΧΡΟΝΙΑ Ε.Π.Ο.Ν ΣΕΜΝΗ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ
Απάνω στα ψηλά βουνά
αντάρτες επονίτες
παλεύουν
για τη λευτεριά
χτυπώντας
τους φασίστες.
Πριν 70 χρόνια, στις 23 Φλεβάρη 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία
Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ. Πλάι στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, η ΕΠΟΝ
έγραψε τις δικές της σελίδες ηρωισμού στην πάλη κατά των ξένων κατακτητών και
των ντόπιων λακέδων τους. Η ΕΠΟΝ δεν ήταν μια ακόμα νεολαΐστικη οργάνωση. Στις
τάξεις της συσπείρωσε τον ανθό της ελληνικής νεολαίας.
Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23
Φλεβάρη του 1943 ύστερα από πανελλαδική σύσκεψη που συνήλθε στην Αθήνα με
πρωτοβουλία της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ). Στη σύσκεψη
πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: «Αγροτική Νεολαία
Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία
Μαθητική Νεολαία», «Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος»,
«Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών
Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία Ελλάδος», «Φιλική
Εταιρεία Νέων». Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του
ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου καθώς και αντιπροσωπεία του εθνικού συμβουλίου
των φίλων της νέας Γενιάς. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι προαναφερόμενες οργανώσεις
αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις
γραμμές της. Το αυτό ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων που ήταν τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ
και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και με
τη συμμετοχή, αρχικά, των οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Σοσιαλιστική
Επαναστατική Πρωτοπορεία», «Δημοκρατική Ένωση Νέων» και «Ελευθέρια».
Η ΕΠΟΝ αυτοπροσδιοριζόταν από τα ιδρυτικά της κείμενα και το
καταστατικό της ως οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική- προοδευτική,
αντιπολεμική- φιλειρηνική. Βασικούς της σκοπούς είχε:
- Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και
ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.
- Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας
γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.
- Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια τη κατοχής
όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.
- Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την
κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την
αδελφική συνεργασία τους.
- Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου
προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της (Βλέπε αναλυτικά:
«Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, τόμος Α', ΕΠΟΝ, σελ.
503- 543- Ιδρυτική διακήρυξη και καταστατικό σελ. 516- 521).
Η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στα χρόνια της
Εθνικής Αντίστασης αλλά και μετά. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικατάστατη
και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική. Από τις γραμμές της
πέρασαν 600 χιλιάδες νέοι και νέες από
τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοεπονίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36
χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα.
Δεν υπήρξε διαδήλωση όπου η ΕΠΟΝ να μην έδωσε το δικό της μοναδικό παρόν στο
μαζικό αγώνα κατά των κατακτητών. Και δεν υπήρξε μάχη όπου να συμμετείχαν
ανταρτοεπονίτες και να μην διακρίθηκαν. Σε 1.300 υπολογίζονται οι Επονίτες
αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών
που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα
στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πίαστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής
και τα όργανά τους. Έτσι η ΕΠΟΝ κέρδισε την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων
των αντιστασιακών νεολαιών της Ευρώπης σαν η κορυφαία, η μοναδική νεολαΐστικη
οργάνωση της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης. Γι' αυτό και το Νοέμβρη του 1945
αντιπροσώπευσε την ελληνική νεολαία στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ στο Λονδίνο.
Η δράση της στην κατοχή, το ειδικό της βάρος στην Ελλάδα και
διεθνώς, η τεράστια επιρροή της στους νέους ανθρώπους, οι προοδευτικές της
ιδέες, όπως ήταν αναμενόμενο προκάλεσαν την οργή και το μίσος της ντόπιας και
ξένης αντίδρασης, με αποτέλεσμα η ΕΠΟΝ να πολεμηθεί από την ντόπια
οικονομικοπολιτική ολιγαρχία, τους δοσίλογους, τους μοναρχοφασίστες και τους
ξένους προστάτες τους στη μεταπελευθερωτική περίοδο- ιδιαίτερα στην περίοδο
μετά τη Βάρκιζα- όπου τα μέλη της γνώρισαν απίστευτους διωγμούς, με τελική
κατάληξη, στα τέλη του 1947, με τον περιβόητο Ν. 509, να τεθεί εκτός νόμου.
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 56 χρόνων από την ίδρυση της
ΕΠΟΝ θεωρήσαμε σκόπιμο να τιμήσουμε τη μεγάλη αυτή ιστορική επέτειο με αναφορές
στη δράση της γύρω από τα ζητήματα της παιδείας και την οργάνωση του μαθητικού
κινήματος στα χρόνια της κατοχής. Πρόκειται για ένα σημαντικό κεφάλαιο της
ιστορίας της που έχει αξία να το
ανασκαλέψουμε ύστερα από τις πρόσφατες μαχητικές, αγωνιστικές
κινητοποιήσεις των σημερινών μαθητών. Χρειάζεται για να μαθαίνουμε, για να
διδασκόμαστε και για να μην ξεχνάμε πως ο αγώνας για μόρφωση και λευτεριά, για
πολιτισμό, για δικαιώματα στο παρόν και στο μέλλον, για μια παιδεία στην
υπηρεσία του λαού και για μια καινούργια
Ελλάδα δεν είναι τωρινός, δεν είναι εύκολος. Κάποτε μάλιστα δινόταν με την κάνη
του όπλου του κατακτητή να σημαδεύει κατευθείαν στην καρδιά των νέων ανθρώπων.
Στο καταστατικό της ΕΠΟΝ, στο άρθρο 3 όπου
αναγράφονται οι σκοποί της οργάνωσης, ως δεύτερος σκοπός της- αμέσως μετά την
εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ελλάδας-
αναγράφεται ο αγώνας για την «υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της
νέας γενιάς, στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό». Το σύνθημα «Πολεμάμε και
τραγουδάμε- πολεμάμε και μαθαίνουμε!» ήταν το βασικότερο που χαρακτήριζε όλη
την επονίτική δουλειά. Έτσι, όπως ήταν φυσικό, η ΕΠΟΝ έδωσε ιδιαίτερη προσοχή
στη μαθητική νεολαία η οποία με τη σειρά της έγραψε μοναδικές σελίδες ηρωικών
αγώνων
από
τις τάξεις των επονίτικων οργανώσεων.
Ο δωδεκάλογος της ΕΠΟΝ
-1-
Θέλουμε τα νιάτα ευτυχισμένα, μέσα στη χαρά της δημιουργικής δράσης.
-2-
Πιστοί στρατιώτες στα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης, θ’ αγωνιστούμε να περάσωμε από το βάρβαρο καταναγκασμό στη δημιουργική ελευτερία.
-3-
Θα αγωνιστούμε παληκαρίσια να γκρεμίσουμε όλους τους πολιτικούς και οικονομικούς φραγμούς και όλα τα εμπόδια, που έστησε ο καπιταλισμός και ο φασισμός, για να καταχτήσουμε κι εμείς τα δικαιώματα της ηλικίας μας, και να επιβάλουμε το σεβασμό τους.
-4-
Κανένας φραγμός και κανένα εμπόδιο στην αρμονική σωματική μας ανάπτυξη και ψυχική μας εξέλιξη. Ζητάμε όλα τα μέσα για ν’ αναπτύξουμε τον πλούσιο δυναμισμό της ηλικίας μας και να φτιάξουμε γερό το σώμα και χαρούμενη και ακμαία την ψυχή.
-5-
Ζητάμε με ίσια δικαιώματα για όλα τα παιδιά, πολύπλευρη παιδεία και ποιοτική μόρφωση διαποτισμένη με το πνεύμα της λαοκρατικής Δημοκρατίας, σφραγίζοντας ο καθένας μας την προσωπική του αξία και εξίψωση με το δημιουργικό του έργο.
-6-
Θέλουμε να γίνουμε, σύμφωνα με τις ατομικές του ο καθένας ικανότητες, φωτισμένοι και ειδικευμένοι εργάτες της ζωής και της επιστήμης, ικανοί ν’ ανταποκριθούμε σ’ όλες τις υλικές και πνευματικές ανάγκες της χώρας μας, και δημιουργικοί συντελεστές στο ξαναχτίσιμο του πολιτισμού στον τόπο μας, υποτάσσοντας τους ατομικούς μας σκοπούς στην ευτυχία και εξύψωση του λαού.
-7-
Θα αγωνιστούμε να πετύχουμε σ’ όλα τα επίπεδα της δράσης μας πραγματική, και με εσωτερική πειθαρχία, αυτοδιοίκηση.
-8-
Θέλουμε, εμείς οι νέες, λυτρωμένες από τον απατηλό και παραστρατημένο φεμινισμό, να σπάσουμε τις αλυσίδες της πολύμορφης σκλαβιάς μας και ν’ αγωνιστούμε ολόψυχα, πλάι και μαζί με τους νέους, για να καταχτήσουμε την οικονομική, την κοινωνική και την πολιτική μας ισότητα. Μόνον έτσι θα λάμψει ο αληθινός εαυτός μας και θα υψωθούμε στον γνήσιο γυναικείο ανθρωπισμό.
-9-
Θα αγωνιστούμε παληκαρίσια, όλοι μαζί Νέοι και Νέες, και σήμερα και πάντοτε ενάντια σε κάθε εξωτερικό εχτρό, για ν’ αναχτήσουμε και να θρονιάσουμε τη λευτεριά στον τόπο μας, προασπίζοντας με κάθε θυσία την ακεραιότητα της Ελλάδας μας και ολοκληρώνοντας την εθνική μας ενότητα, μ’ απόλυτο όμως σεβασμό στην «αυτοδιάθεση των λαών».
-10-
Θέλουμε κι εμείς, πρωτοπόροι συναγωνιστές μαζί μ’ όλους τους νέους του κόσμου, να υπερνικήσουμε τον γεμάτο προκαταλήψεις στενόκαρδο εθνικισμό, να υψωθούμε πέρα κι επάνω από κάθε ιμπεριαλισμό και να χτίσουμε όλοι μαζί, μ’ αδελφική συνεργασία, το μεγαλόπρεπο ναό της ειρήνικής διαβίωσης των λαών, όπου μέσα θα στήσουμε το βωμό στις αληθινές ανθρώπινες αξίες.
-11-
θα αγωνιστούμε κι εμείς ολόψυχα και σήμερα και πάντοτε ενάντια σε κάθε εσωτερικό κι εξωτερικό εχτρό, για να καταχτήσουμε και να κατοχυρώσουμε τις ελευθερίες του λαού.Θα βοηθήσουμε μ’ όλη μας τη δύναμη, άξιοι συνεργάτες και άγρυπνοι φρουροί, να θεμελιωθεί, να προκόψει, και να ολοκληρωθεί η ελληνική λαοκρατική Δημοκρατία.
-12-
Δίνουμε την υπόσχεση, πως θα προετοιμάσουμε το έδαφος, για το ριζοβόλημα και το πλούσιο άνθισμα ενός πρωτοπόρου νεοελληνικού σοσιαλιστικού πολιτισμού. Μόνον έτσι θα καταχτήσουμε κι εμείς την εσωτερική μας ευτυχία.
ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ
ΟΡΓΑΝΟ ΤΟΥ Κ.Σ. ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΝΕΩΝ (Ε.Π.Ο.Ν.)
Χρόνος πρώτος – Αθήνα 28 Σ/βρίου 1943 – Αριθμός Φύλλου 11 – Τιμή Φύλλου Δραχ.200
Με αφορμή τη χθεσινή επέτειο των 70 χρόνων από την ίδρυση της ΕΠΟΝ, ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου, Η εμπειρία της Κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), μιλάει στο Πριν για τη συμβολή της μαζικότερης νεολαιίστικής οργάνωσης της Ευρώπης στην Αντίσταση.
NK: Στις 23/2 συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Ποια ήταν η συμβολή της στο αντιστασιακό κίνημα στην Ελλάδα;
ΜΧ: Αρχικά θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η ΕΠΟΝ δημιουργήθηκε σε μία φάση όπου το αντιστασιακό κίνημα βρισκόταν στην κορύφωση του. Ακριβώς τις ημέρες που ιδρύθηκε επίσημα είχαμε τις τεράστιες κινητοποιήσεις ενάντια στην πολιτική επιστράτευση και τη μεγαλύτερη πολιτική νίκη του ΕΑμ, την απόσυρση του μέτρου αυτού. Η συμβολή της ΕΠΟΝ στο αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας είναι τεράστια: Πρώτα από όλα στελέχωσε τον ΕΛΑΣ Αθήνας, ο οποίος ενεργοποιήθηκε ουσιαστικά τον Σεπτέμβριο του 1943 εξοπλιζόμενος με το στρατιωτικό υλικό των αποχωρούντων Ιταλών μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας αλλά και τις συνοικιακές οργανώσεις, που άρχισαν να αναπτύσσονται το 1943. Πριν την ίδρυση της ΕΠΟΝ, πολλοί νέοι, κυρίως φοιτητές, συμμετείχαν στην ΟΚΝΕ ή το ΕΑΜ Νέων (οργανώσεις που αυτοδιαλύθηκαν και προσχώρησαν στην ΕΠΟΝ) και είχαν πάρει μέρος στις μαζικές κινητοποιήσεις του 1942-’43, αλλά και στους αγώνες που γίνονταν στους μαζικούς χώρους εκπαίδευσης και εργασίας, αποκτώντας εμπειρία στην οργάνωση και υλοποίηση του παράνομου αγώνα. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ διασκορπίστηκαν σε όλο το λεκανοπέδιο και ανέλαβαν γραμματείς των συνοικιακών της οργανώσεων σε Αθήνα και Πειραιά μεταφέροντας την εμπειρία τους από τους μαζικούς χώρους (εργασίας και εκπαίδευσης) στις συνοικίες. Μια άλλη σημαντική συμβολή της ΕΠΟΝ έχει να κάνει με το προνοιακό έργο των εαμικών οργανώσεων, μιας και τα μέλη της, μαζί με την Εθνική Αλληλεγγύη, που είχε ξεκινήσει τα έργο αυτό από το 1941, έστησαν σειρά από προνοιακούς μηχανισμούς στις συνοικίες, από τα συσσίτια μέχρι τη δημιουργία ιατρικών σταθμών ή τη συγκρότηση επιτροπών κατοίκων που διεκδικούσαν την ικανοποίηση ποικίλων αιτημάτων με παραστάσεις σε υπουργεία και υπηρεσίες.
ΝΚ:Η «στράτευση» στην ΕΠΟΝ διαμόρφωσε μια νέα κοσμοαντίληψη στη νεολαία της εποχής;
ΜΧ: Μέσα από την ΕΠΟΝ η νεολαία απέκτησε μια νέα, ξεχωριστή, διακριτή ταυτότητα, η οποία δεν ήταν μόνο πολιτική αλλά και κοινωνική, πολιτισμική. Δηλαδή οι νέοι μέσα από την ένταξη τους αποκτούν μια καινούργια κουλτούρα, με πυρήνα την ίδια την έννοια της δράσης. Αυτό που τους «τραβούσε» στην ΕΠΟΝ δεν ήταν τόσο οι θεωρητικές συζητήσεις και οι ιδεολογικές αναζητήσεις, αλλά η ίδια η δράση. Είναι εντυπωσιακό πώς κινητοποιούσε τους νέους το γεγονός ότι π.χ. το βράδυ θα συγκροτούσαν ένα συνεργείο αναγραφής συνθημάτων ή μοιράσματος παράνομου Τύπου κ.ά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΠΟΝ έφερε κορίτσια και αγόρια μαζί σε ένα περιβάλλον απόλυτης ισότητας. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου γραμματείς ολόκληρων συνοικιών ήταν κορίτσια και κάτω από αυτές δρούσαν οι τοπικές οργανώσεις. Γενικότερα αυτό που δημιουργείται στην Κατοχή, το οποίο δεν το έχει επισημάνει ιδιαίτερα η έρευνα, είναι ότι ουσιαστικά καταρρέει ο παλιός κόσμος, ο οποίος στα μάτια της νεολαίας ταυτίζεται με τον κόσμο των μεγάλων. Αν κάποιος διαβάσει το ιδρυτικό της ΠΕΑΝ, που είναι μια καθαρά νεολαιίστική σοσιαλίζουσα οργάνωση, θα δει ότι κατακεραυνώνουν τους μεγαλύτερους ως τους ανθρώπους που δεν αντιστάθηκαν στο φασισμό του Μεταξά.
ΝΚ: Με την ΕΠΟΝ δηλαδή γίνεται μια οργανωτική στροφή από τους μαζικούς χώρους εκπαίδευσης και δουλειάς στις συνοικίες. Για ποιους λόγου προκρίθηκε αυτή η μετάβαση;
Από το 1942 η Επιτροπή Πόλης του ΕΑΜ στην Αθήνα αλλά και η ΚΕ του ΚΚΕ προσπαθούν να σπάσουν τις προπολεμικές κομμουνιστικές νοοτροπίες στην οργάνωση του παράνομου αγώνα, όπως η πρακτική της τριάδας, της συνωμοτικής οργάνωσης με τα πολύ αυστηρά μέτρα. Με τις μαζικές κινητοποιήσεις του 1942 κατανοούν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν έτσι, καθώς υπήρχαν πλέον τεράστιες κοινωνικές διαθεσιμότητες, οι οποίες παρέμεναν ανεκμετάλλευτες. Ήδη από τότε ξεκινά μια έντονη προσπάθεια να σπάσουν οι σεχταριστικές, όπως τις ονόμαζαν, αντιλήψεις για τις εαμικές οργανώσεις και να μπορέσουν αυτές να ανοίξουν όλο και περισσότερο προς το δοκιμαζόμενο λαό. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η δημιουργία της ΕΠΟΝ. Ας μην ξεχνάμε ότι η δαιμονοποίηση του ΚΚΕ από το καθεστώς Μεταξά λειτουργούσε ως τροχοπέδη για την ένταξη πολλών νέων στην κομματική ΟΚΝΕ ή ακόμη και στο ΕΑΜ Νέων, που το θεωρούσαν καρικατούρα της ΟΚΝΕ. Έτσι η ΕΠΟΝ έδωσε τη δυνατότητα σε ανθρώπους που δεν ταυτίζονταν με το κομμουνιστικό κόμμα ή ακόμη ήταν απέναντι του, να μπουν σε μια πατριωτική οργάνωση που μάχονταν για την απελευθέρωση της χώρας. Ο άλλος παράγοντας που οδήγησε στη στροφή από τους μαζικούς χώρους στις συνοικίες είχε να κάνει με την τακτική που ακολούθησε η κυβέρνηση Ράλλη, την πολιτική του σκληρού αντικομμουνισμού που οδήγησε στην αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων του 1943. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΕΑΜ δεν μπορούσε πλέον να συνεχίσει με την ίδια αντιστασιακή τακτική, δηλαδή τις μαζικές κινητοποιήσεις στο κέντρο της Αθήνας, οπότε έπρεπε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Στις συνοικίες άλλωστε οι εαμικές οργανώσεις μπορούσαν να βρουν ελεύθερο περιβάλλον για να κινηθούν και να μαζικοποιηθούν.
ΝΚ: Η πολιτική επιλογή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να ιδρύσουν μια αυτοτελής οργάνωση νεολαίας ήταν και αποτέλεσμα της ανάδυσης ενός νέου κοινωνικού υποκειμένου – της νεολαίας;
ΜΧ: Το ΚΚΕ πριν την Κατοχή δεν ήταν μαζικό κόμμα, ωστόσο υπήρχε η εμπειρία των προπολεμικών κομμουνιστών στην οργάνωση του παράνομου αγώνα, η οποία όμως είχε δοκιμαστεί σε πολύ στενά, αριθμητικά και κοινωνικά, πλαίσια. Το εαμικό αντιστασιακό κίνημα χαρακτηρίστηκε από την προσαρμογή αυτών των πρακτικών σε ένα λαϊκό κίνημα που δημιουργήθηκε «από τα κάτω» και έψαχνε τρόπους να εκφραστεί. Οπότε το ΕΑΜ ουσιαστικά προσέφερε μέσα στην Κατοχή μια πλατφόρμα δράσεων άμεσα επηρεασμένη από αυτό που ζητούσε η ίδια η κοινωνία, μια πλατφόρμα η οποία διαμορφώθηκε από τους ανθρώπους που μπήκαν στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ στην περίοδο της Κατοχής. Στην ουσία έχουμε μια αμφίδρομη σχέση, είναι αυτό που έλεγε ο Άγγελος Ελεφάντης: «το κόμμα κάνει το κίνημα και το κίνημα το κόμμα». Όλο αυτό ήταν πολύ μακριά από την αντίληψη που λέει ότι υπήρχαν συγκεκριμένες «γραμμές» που κατέβαιναν μέχρι τη βάση και όλο αυτό το κίνημα ήταν ένα δημιούργημα της ηγεσίας. Πρόκειται για μια διαδικασία συνεχών μετασχηματισμών και προσαρμογών που θα επιτρέψει στην ηγεσία -λαμβάνοντας τα μηνύματα που έρχονται από τη βάση- να προχωρήσει στη δημιουργία αυτού του μαζικού κινήματος. Άλλωστε αυτή είναι η διαφορά του ΕΑΜ από τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις. Το ΕΑΜ από την αρχή ξεκαθαρίζει ότι θέλει να κάνει ένα κίνημα και όχι απλά μια αντιστασιακή οργάνωση, όπως οι υπόλοιπες, προσδοκώντας να ανατρέψει μετά τον πόλεμο την προπολεμική πολιτική κατάσταση, το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς. Οι υπόλοιπες οργανώσεις κινιόντουσαν σε μια λογική μεταρρυθμίσεων.
ΝΚ: Ποιες νέες συνθήκες συντελέστηκαν ώστε η νεολαία να μπει τόσο απότομα στο προσκήνιο;
ΧΜ:. Η νεολαία μέχρι και την περίοδο του Μεταξά ήταν κοινωνικά και πολιτικά περιθωριοποιημένη. Στην Κατοχή, λόγω της βαθύτατης κοινωνικής -όχι μόνο πολιτικής ή οικονομικής- κρίσης, του πολιτικού κενού που δημιουργήθηκε και της διάλυσης του κρατικού μηχανισμού, η νεολαία αυτονομήθηκε από τους φορείς ελέγχου και πειθαρχίας. Στρατός δεν υπήρχε, η ΕΟΝ έχει διαλυθεί, το σχολείο μετατράπηκε από χώρο πειθάρχησης σε χώρο αντίστασης και η οικογενειακή ιεραρχία ανατράπηκε πλήρως: οι νέοι από πειθήνια όργανα των γονιών τους ανέλαβαν κατά τη διάρκεια του κατοχικού λιμού αποφασιστικές ευθύνες για την επιβίωση των γονιών τους, κερδίζοντας μια πρωτόγνωρη ελευθερία δράσης και επιλογών.
ΝΚ: Ποιοι ήταν οι λόγοι ένταξης των νέων στην ΕΠΟΝ;
ΜΧ: Οι λόγοι ήταν κυρίως πατριωτικοί. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ελληνική περίπτωση αποτελεί μια ιδιαιτερότητα: ενώ όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες κατακτήθηκαν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από τις γερμανικές δυνάμεις (μετά από μάχες λίγων ημερών, το πολύ δύο-τριών εβδομάδων), στην ελληνική περίπτωση είχε προηγηθεί η νίκη στο αλβανικό μέτωπο, η οποία ήταν η πρώτη ήττα του Άξονα στην Ευρώπη. Το γεγονός αυτό είχε δημιουργήσει τεράστια έξαρση του πατριωτικού αισθήματος και είχε προξενήσει ιδιαίτερη εντύπωση στη νεολαία. Αυτή η έξαρση καταπνίγηκε μετά την εισβολή των Γερμανών. Κατά αυτό τον τρόπο, η Κατοχή στην Ελλάδα δεν ξεκίνησε με ηττοπάθεια αλλά με αγανάκτηση, που εδράζονταν στο ότι οι νικητές του πολέμου βρέθηκαν όχι μόνο ηττημένοι αλλά και κατεκτημένοι. Ένα άλλος λόγος ένταξης, ήταν η πάρα πολύ έξυπνη τακτική ενεργοποίησης των κοινωνικών δικτύων από την ΕΠΟΝ και τις εαμικές οργανώσεις. Με κάθε νέο ή νέα που εντασσόταν στην ΕΠΟΝ έμπαινε μαζί, ανεπίσημα, ολόκληρο το συγγενικό και φιλικό του δίκτυο, το οποίο αναλάμβανε να τον προστατεύσει κατά τη διάρκεια της αντιστασιακής του δράσης. Τα μέλη της ΕΠΟΝ δεν δρούσαν αποκομμένα πάνω στο βουνό, αλλά μέσα στις ίδιες γειτονιές που ζούσαν, οπότε αυτό κινητοποιούσε όλα τα δίκτυα που δραστηριοποιούταν στις συγκεκριμένες περιοχές, τα οποία προσέφεραν μια τεράστια υπηρεσία στο αντιστασιακό κίνημα. Άλλωστε σε μια τόσο ασφυκτικά ελεγχόμενη περιοχή όπως η πρωτεύουσα (με πολλαπλούς σταθμούς διοίκησης των ιταλικών και γερμανικών αρχών) καμία οργάνωση, όχι μόνο το ΕΑΜ, δεν θα μπορούσε να σταθεί αν δεν είχε -όχι μόνο την ανοχή- αλλά και την υποστήριξη των κατοίκων.
